61saat TV’de yayınlanan Eko Karadeniz programının bu haftaki konusu deprem ve heyelandı. Programın konuğu, Karadeniz Teknik Üniversitesi Deprem ve Yapı Sağlığı Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü ve AFAD Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Ahmet Can Altunışık oldu. Türkiye’de sadece 12 uzman akademisyenin görev yaptığı kurulda yer alan Altunışık, hem Türkiye’nin deprem risk tablosunu hem de Trabzon’a özel verileri tüm ayrıntılarıyla paylaştı.
Altunışık, yayının daha ilk dakikasında konuşmasını net bir cümleyle özetledi:
“Türkiye’nin neresinde yaşarsak yaşayalım deprem gerçeğiyle yaşamak zorundayız. Rahatlamak değil, hazırlık yapmak zorunda olduğumuz bir coğrafyadayız.”
Kahramanmaraş sonrası yönetmelik revize ediliyor
Altunışık, 6 Şubat depremlerinin Türkiye’de deprem algısını yeniden değiştirdiğini belirterek 2018 deprem yönetmeliğinde revizyon çalışmalarının sürdüğünü açıkladı. Yeni teknolojiler, yeni fay verileri ve çoklu üniversite çalışmalarıyla diri fay haritalarının güncellendiğini belirten Altunışık:
“Bu revizyonla birlikte yeni bina tasarım kuralları, ivme değerleri ve hesap yöntemleri değişecek. Deprem yönetmeliği sahayı da değiştirecek” dedi.
“Binaların kalp grafiğini çekiyoruz” – sensörlü yapı izleme sistemi
Altunışık, Türkiye’de özellikle kritik yapılara yönelik sensör takibi yapıldığını, yapıların adeta sağlık grafiğinin çıkarıldığını belirtti. Yusufeli Barajı, Deriner Barajı, Rize-Artvin Havalimanı ve Trabzon’daki bazı yapılar bu sistemle sürekli takip ediliyor.
“Deprem sonrası bir binaya gidip gözle hasar tespiti yapmak mümkün değil. Sensör sistemi bize anında bilgi veriyor. Yapı yoruluyorsa sinyalini görüyoruz” ifadelerini kullandı.
KTÜ’nün İstanbul Havalimanı izleme sistemi için teklif sunduğu da programda yer aldı.
Trabzon’da yeni dönem: Drone + GPR + yapay zeka ile heyelan erken uyarı sistemi
Yayının en dikkat çeken başlıklarından biri, Trabzon için geliştirilen heyelan izleme projesi oldu.
Altunışık, sistemin çalışma mantığını detaylı anlattı:
-
Drone’larda GPR (yer radarı) bulunuyor
-
Yer altı 20–30 metre derinliğe kadar taranabiliyor
-
Cihazlar periyodik uçuşla aynı alanı tekrar tekrar okuyacak
-
Veriler sisteme aktarılacak ve yapay zeka önceki ölçümlerle karşılaştıracak
-
Milimetrik kayma tespit edilirse erken alarm verilecek
“Amaç heyelan olduktan sonra görmek değil; olmadan önce fark etmek. Gözle göremediğimiz değişimi sistem takip edecek” dedi.
Dolgu alanlarına özel uyarı: “Deprem en çok o bölgeleri sever”
Prof. Dr. Ahmet Can Altunışık, Trabzon’un coğrafi sıkışmışlığı nedeniyle yapılaşmanın büyük oranda sahil bandına yöneldiğini, bunun da önemli bir deprem riski oluşturduğunu söyledi. Özellikle dolgu bölgelerinde yapılan yapılaşmayı işaret eden Altunışık:
“Trabzon deniz ile dağ arasında sıkışmış bir şehir. Büyüme alanı denize doğru ve sahil dolguları üzerine kurulan yapılar depremde en fazla büyüme gösteren zeminlerdir.”
dedi.
Beşirli sahilinin geçmişte futbol oynanan toprak olduğunu, bugün ise yoğun yerleşim bulunduğunu hatırlatarak şunu ekledi:
“Dolguya bina yapılır ama ancak çok doğru mühendislikle. Yoksa deprem büyüyen zemini daha çok sarsar. Araziye değil, zemine güvenmek gerekir.”
Trabzonspor Stadyumu örneği de programda açık şekilde geçti. Altunışık, taraftarın yıllardır gündeme getirdiği kayma iddialarını hatırlatırken şu değerlendirmeyi yaptı:
“Stadyum örneği ortada. Duvar patlaması, kolon baskısı, zemin hareketi her sezon tartışılıyor. Bu tartışmanın sebebi zeminin dolgu olması. Dolgu alanları her zaman daha hassastır.”
Altunışık, şehirde dolgu üzerine inşa edilen yapıların mutlaka zemin etüdü, kazık sistemi ve mühendislik gözetimiyle yapılması gerektiğini vurguladı.
“Dolgu üzerinde ruhsatsız, denetimsiz, kontrolsüz bina en büyük risktir. Deprem o bölgeyi affetmez.”
AFAD deprem eğitimleri VR ortamına taşındı – engelli çocuk modeli ilk kez uygulanıyor
Altunışık, KTÜ’de kurulu laboratuvarda öğrencilere VR deprem simülasyonu ile eğitim verildiğini açıkladı. Çocukların depreme oyunlaştırılmış ortamda maruz bırakıldığını belirten Altunışık:
“Öğrenci deprem anını yaşarken nasıl davranacağını öğreniyor. Bu sadece bilgi değil refleks kazandırma çalışması” dedi.
Eğitimlerde engelli birey senaryosunun da ilk kez ayrı model olarak işlendiğini vurgulayan Altunışık:
-
Görme engelli yön bulma eğitimi alıyor
-
İşitme engelli için sesli alarm yerine görsel uyarı planlanıyor
-
Yürüme engelli öğrenci için güvenli tahliye yolu oluşturuluyor
“Gerçek bir depremde birçok anne çök-kapan yapmaz, önce çocuğuna koşar. Eğitimi yaşam refleksi üzerinden kurmalıyız” ifadelerini kullandı.
Trabzon’un en büyük bilinmezliği: Yapı stoğu kayıt altında değil
Altunışık, Trabzon’daki en kritik eksikliğin yapı envanteri olduğunu söyledi.
“Şehrimizde kaç bina var, kaçı ruhsatlı, kaçı kaçak bilmiyoruz. Yapı stoğu çıkarılmadan risk haritası oluşturulamaz.”
KTÜ, Büyükşehir Belediyesi ve İnşaat Mühendisleri Odası ortak protokol hazırladı. 40 kişilik ekip sahaya inmediği sürece Trabzon’da risk okumasının mümkün olmadığını belirten Altunışık:
“Proje hazır. Sadece bütçe onayı kaldı. Onay çıkarsa bir yıl içinde Trabzon’un yapı envanteri tamamlanacak” dedi.
Kentsel dönüşüm mahalle bazında yürütülüyor
Kentsel dönüşümün rastgele seçilmediğini, mahalle bazlı risk yoğunluğuna göre karar verildiğini aktaran Altunışık:
“Bir mahallede 100 binanın yarısından fazlası riskliyse dönüşüm bireysel değil, toplu yapılır. Çünkü sağlam bina zayıf komşu bina ile birlikte çöker.”
Bu nedenle dışarıdan binaya bakarak sağlıklı değerlendirme yapılamayacağını vurguladı.
Son uyarı: “Depremi unutmayın”
Programın sonunda sunucunun “tek cümlelik uyarı” isteğine Altunışık kısa ve keskin bir yanıt verdi:
“Depremi unutmayın. Unutursak önlem almıyoruz.